Thanh Chương - Lễ hội Đền Bạch Mã trở thành Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Đền Bạch Mã được lập để thờ danh tướng Phan Đà - người thôn Chi Linh, xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương từng giúp Bình Định Vương Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Ông hy sinh khi mới 24 tuổi trong một trận đánh ác liệt. Đánh giá công lao của ông, sau này khi lên ngôi vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) đã truy phong cho ông là “Đô Thiên Đại Đế Bạch Mã Thượng Đẳng Phúc Thần” cho lập đền thờ và liệt vào hàng “Điển lễ Quốc tế”, nghĩa là tế lễ theo nghi thức nhà nước do quan triều đình làm chủ tế. Về sau, các triều đại phong kiến đã tiếp tục sắc phong hơn 100 đạo sắc và gia phong là Thượng Thượng Thượng Đẳng tối linh tôn thần.

 

Đền gồm có tam quan, nghi môn, tả hữu vu, hạ, trung, thượng điện với kiến trúc độc đáo, điêu khắc tinh xảo, là một trong 4 ngôi đền đẹp, linh thiêng bậc nhất xứ Nghệ "Nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng".

Đền Bạch Mã cũng là nơi ghi dấu ấn nhiều sự kiện lịch sử quan trọng gắn với các sự kiện chinh phục phương Nam của nhiều triều đại phong kiến, nhiều bậc vua chúa đã từng đến dâng hương và lưu trú tại đền.

Có câu chuyện kể rằng trong một lần chinh phạt phương Nam khi vào đến Nghệ An đêm nằm mơ vua Lê Thánh Tông thấy có một võ tướng cưỡi một con ngựa trắng đến phủ phục dưới chân vua và nói: nhà thần ở gần sông, cảnh vật hữu tình, dân gian thuần hậu mời thánh thượng ghé qua. Tỉnh dậy vua cho gọi các quan văn võ cùng đi và gọi thêm các quan tại địa phương đến hỏi thì được biết thần đền Bạch Mã đến báo mộng và vua đã đến ngủ lại đền. Sau khi chinh chiến phương Nam thắng lợi trên đường trở về đức vua quay lại đền bái tạ và cho nâng cấp tu bổ lại đền...

Trong cao trào cách mạng 1930 - 1931, Đền Bạch Mã được sử dụng để tổ chức các hoạt động bí mật của tổ chức Nông hội xã Võ Liệt. Năm 1945, nhân dân tổng Võ Liệt đã tập trung tại đền trước lúc đến huyện đường lật đổ chính quyền thực dân phong kiến và rất nhiều sự kiện quan trọng khác.

Với những giá trị như vậy, ngày 24/3/1994 Bộ Văn hóa Thông tin đã có Quyết định xếp hạng Đền Bạch Mã là “Di tích lịch sử văn hóa - Kiến trúc nghệ thuật” cấp quốc gia. Từ khi được xếp hạng di tích cấp quốc gia, Đền Bạch Mã thường xuyên được sự quan tâm của UBND tỉnh, Sở Văn hóa Thông tin, Ban Quản lý di tích và danh thắng hỗ trợ kinh phí để tu sửa, tôn tạo, khôi phục lễ hội nhằm bảo vệ và phát huy tốt giá trị của di tích.

Theo thông lệ xưa, Lễ hội Đền Bạch Mã thường tổ chức vào ngày 13 tháng Sáu âm lịch. Những năm 1945 - 1994, do điều kiện lịch sử, lễ hội được địa phương tổ chức tế lễ đơn giản.

Sau khi đền được xếp hạng di tích quốc gia năm 1994, nhân dân xã Võ Liệt đã khôi phục lại lễ hội với đầy đủ các nghi lễ như trước đây và được tổ chức vào ngày 9, 10 tháng 2 âm lịch hàng năm.

Với những giá trị tiêu biểu, Lễ hội Đền Bạch Mã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 2969/QĐ-BVHTTDL ngày 27/8/2019.

Tại buổi lễ, đồng chí Nông Quốc Thành - Phó Cục trưởng Cục Di sản, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã trao quyết định chứng nhận Lễ hội Đền Bạch Mã là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Sau 2 năm do điều kiện dịch bệnh phức tạp, Lễ hội đền Bạch Mã được tổ chức rút gọn. Năm nay, trong không khí cả nước đang phục hồi các hoạt động kinh tế, xã hội, Lễ hội Đền Bạch Mã lại được tổ chức với nhiều hoạt động phong phú.

Phần lễ trang nghiêm, linh thiêng với lễ khai quang, lễ rước thần, lễ dâng hương, lễ đại tế, lễ tạ…Phần hội sôi động, hấp dẫn, ngoài các giải đấu thể thao, hội thi vật cù, các trò chơi dân gian đập niêu, kéo co, còn có hội thơ, hội thi thanh niên thanh lịch… Tại lễ hội còn có không gian triển lãm hình ảnh của bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh, gian trưng bày giới thiệu các nông sản, đặc sản của Thanh Chương.

Lễ hội đền Bạch Mã là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Việc tổ chức Lễ hội đền Bạch Mã hàng năm là dịp để các thế hệ, nhất là thế hệ trẻ ôn lại truyền thống đánh giặc ngoại xâm của cha ông, tưởng nhớ và tôn vinh danh tướng Phan Đà đã hy sinh vì quê hương, đất nước, đồng thời thể hiện cách ứng xử, nếp sống, phong tục tập quán của địa phương, tăng cường tinh thần đoàn kết cộng đồng.